Kategoria: Ból

Ból to subiektywnie przykre i negatywne wrażenie zmysłowe i emocjonalne, powstające pod wpływem bodźców tzw. nocyceptywnych uszkadzających tkankę lub zagrażających jej uszkodzeniem. Ból jest odczuciem subiektywnym, dlatego jest nim wszystko to, co chory w ten sposób nazywa, bez względu na obiektywne objawy z nim związane. Receptorami bólowymi są nocyceptory.

Odczucie bólu wyzwala również każdy supramaksymalny bodziec specyficzny dla danego receptora, np. silny impuls świetlny powoduje ból gałek ocznych, silny bodziec akustyczny powoduje ból lokalizowany w uchu. W psychologii ból jest uważany za popęd uruchamiający odpowiednie formy zachowania się zwierzęcia, które prowadzą, często przez uczenie się, do usunięcia się spod działania lub do uniknięcia bodźca bólowego.

Bólowi towarzyszy pobudzenie układu nerwowego współczulnego (przyspieszenie czynności serca, wzrost ciśnienia tętniczego) i wzmożenie wydzielania niektórych hormonów (np. hormonów kory nadnerczy). Ból ma istotne znaczenie dla rozpoznania i umiejscowienia procesu chorobowego oraz uniknięcia lub zminimalizowania uszkodzenia tkanki. Niepowodzenie w leczeniu bólu ostrego może w niektórych przypadkach doprowadzić do rozwinięcia się stanu bólu przewlekłego.

Przypuszcza się, że ludzie silniej odczuwają ból niż inne zwierzęta, gdyż więzi społeczne są u nich mocniej rozwinięte, w związku z czym dobrą strategią ewolucyjną było sygnalizowanie bólu współplemieńcom. Istnieje wiele rozbieżnych opinii badaczy na temat tego, czy zwierzęta inne niż ludzie odczuwają ból psychiczny oraz jakie jego postacie są w stanie odczuwać.

Istnieje wiele narzędzi pomagających określić nasilenie odczuwanego bólu. Skale oceny stopnia nasilenia bólu możemy podzielić na trzy grupy:

wizualne
werbalne
numeryczne

Najczęstsze przyczyny

ból ostry:
wszelkie urazy, oparzenie,
ból wieńcowy,
ból w ostrym zapaleniu trzustki,
ból spowodowany pęknięciem wrzodu żołądka lub dwunastnicy,
kolka żółciowa,
ból w zapaleniu wyrostka robaczkowego,
kolka nerkowa,
ból związany z krwawieniem podpajęczynówkowym,
ból w ostrym niedokrwieniu kończyny,
dyskopatia, rwa kulszowa,
neuralgia (w tym najczęściej neuralgia trójdzielna);

ból przewlekły:
ból nowotworowy,
ból w przewlekłym zapaleniu trzustki,
ból w niedokrwieniu kończyn dolnych na tle miażdżycy,
ból reumatyczny,
ból związany z innymi zmianami zwyrodnieniowymi,
ból fantomowy,
ból pourazowy,
bóle migrenowe.

Migrena to powtarzający się, najczęściej jednostronny, pulsujący ból głowy. Migrena trwa zazwyczaj od 4 do 72 godzin. Charakteryzuje się różnym stopniem nasilenia i częstotliwością występowania. Bóle nasilają się pod wpływem emocji lub wysiłku fizycznego. Występuje światłowstręt (fotofobia), nadmierna wrażliwość na dźwięki (fonofobia) i zapachy (osmofobia), występują też nudności i wymioty. Niekiedy przed wystąpieniem epizodu migrenowego, może pojawić się tzw. aura (występująca w 10% przypadków migren), w postaci parestezji, ubytków w polu widzenia, pojawienia się mroczków, niedowładu, afazji.

Rodzaje migreny:
Oczna (klasyczna) – przed wystąpieniem bólu zlokalizowanego w okolicy oczodołu, pojawiają się zaburzenia neurologiczne objawiające się połowiczym niedowidzeniem. Występuje też obniżona ostrość wzroku, a nawet całkowita krótkotrwała ślepota. Bardzo często z bólami migrenowymi związane są nudności i wymioty.

Z aurą – zazwyczaj napad bólu poprzedzony jest zaburzeniami wzroku (często pojawia się migocący obszar obejmujący coraz więcej pola widzenia oraz zaburzenia perspektywy). Migrena trwa zazwyczaj do 3 godz., ból obejmuje oczy i głowę. Mogą występować porażenia wzroku, paraliże rąk, trudności w mówieniu. Często bólowi towarzyszą mdłości.

Okoporaźna – występują bóle głowy skojarzone z częściowym lub całkowitym porażeniem mięśni okoruchowych. Prowadzi to do opadnięcia powieki oraz upośledzenia ruchów gałek ocznych, co powoduje podwójne widzenie.

Porażenna (skojarzona) – występują okresowe pulsujące bóle głowy. Dodatkowo mogą wystąpić ogniskowe objawy mózgowe pod postacią parestezji, afazji lub dyzartrii, niedowładów a także napady padaczki Jacksona i objawy migreny okoporaźnej.

Stan migrenowy – to napad migreny przedłużający się powyżej 72 godzin. Towarzyszą mu nasilone objawy wegetatywne w postaci uporczywych wymiotów, mogących doprowadzić do istotnych zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, zaczerwienienie i pocenie skóry twarzy, występowanie obfitej wydzieliny z nosa oraz łzawienie.

Przewlekła aura migrenowa bez udaru – rzadko występujący i słabo poznany zespół objawów. Występują zaburzenia widzenia (m.in. nasilone powidoki, mroczki). Może występować jako powikłanie po migrenie z aurą. Objawy mogą trwać miesiącami lub nawet latami, badanie rezonansem nie wykazuje nieprawidłowości.

Śnieg optyczny – przewlekłe zaburzenie wzroku, które może być związane z migreną oraz z zaburzeniami nerwicowymi.

Przypuszczalnie migrena jest związana z genetyczną predyspozycją do nadwrażliwych reakcji neuronaczyniowych. Podłożem może być nieprawidłowe funkcjonowanie receptorów kanałów jonowych kory mózgowej, neuronów regulujących przepływ mózgowy oraz płytek krwi lub makrofagów, które chemicznie stymulują okołonaczyniowe wewnątrzczaszkowe włókna nerwowe. Wydaje się, że rozszerzająca się depresja korowa torozchodząca się fala zmniejszonej aktywności bioelektrycznej kory mózgu jest dominującym mechanizmem migreny z aurą. Według innej hipotezy, tzw. naczyniowej, za fazę aury odpowiada skurcz naczyń mózgowych, który w dalszym etapie przechodzi w nadmierne ich rozszerzenie ze zwiększoną przepuszczalnością ścian, doprowadzając do napadu bólowego.

Ból głowy to niespecyficzny, subiektywny objaw charakteryzujący się występowaniem bólu zlokalizowanego w obrębie głowy, odczuwanego zarówno na powierzchni skóry twarzy w okolicy oczodołowo-skroniowej, jak i głęboko we wnętrzu czaszki. Jest jednym z najczęstszych powodów konsultacji lekarskich. Może cechować się różną intensywnością oraz czasem trwania; sam rzadko bywa oznaką poważnej choroby.

Z różnych badań populacyjnych wynika, że co najmniej 1 incydent tego rodzaju ma w ciągu roku ponad 90% ludzi. Przeważnie są to tak zwane bóle przygodne, ale u około 15% osób bóle powtarzają się, bywają dokuczliwe, negatywnie wpływają na jakość życia, stanowią zjawisko chorobowe i mogą wymagać pomocy lekarskiej.

Bóle głowy mogą mieć rozmaite przyczyny, od przemęczenia oczu lub zapalenia zatok przynosowych do ciężkich stanów chorobowych. Kiedy ból pojawia się na skutek bezpośredniego urazu głowy, przyczyna jest oczywista; jednak często jego etiologia jest bardzo ulotna. Ból per se jest wynikiem drażnienia obwodowych receptorów bólowych. Zwykle zdrowy organizm natychmiast reaguje na taki bodziec, starając się usunąć jego przyczynę.

Czasem jednak drogi przewodzenia bólu same doznają uszkodzenia lub generują odpowiedź nieprawidłową. Wówczas ból głowy staje się skutkiem uszkodzenia wrażliwych na ból dróg obwodowego bądź OUN lub ich nieadekwatnego pobudzenia. W obrębie głowy względnie niewiele struktur jest wrażliwa na ból: zaliczamy do nich skórę głowy, odejścia większych naczyń tętniczych, zatoki opony twardej, sierp mózgu oraz odcinki proksymalne dużych tętnic opony miękkiej. W przeciwieństwie do nich liczne struktury bezpośrednio związane z mózgowiem nie są unerwione zewnętrznie – stąd wyściółka komór mózgu, splot naczyniówkowy, żyły opony miękkiej i większa część miąższu mózgu nie mają zdolności wywoływania bólu.

W wypadku bólu pierwotnego najbardziej istotnymi strukturami zaangażowanymi w patogenezę wydają się być:

duże naczynia wewnątrzczaszkowe wraz z oponą twardą
obwodowe zakończenia nerwu trójdzielnego, które je zaopatrują
część ogoniasta jądra trójdzielnego, która przyjmuje impulsacje bólową z okolic głowy i szyi
obwody modulujące uczucie bólu wewnątrz mózgu.

Objawy pochodzenia autonomicznego, na przykład łzawienie i zatkanie przewodów nosowych, wyraźnie zaznaczają się w bólach głowy pochodzenia tak zwanego trójdzielno-autonomicznego. Są konsekwencją pobudzenia włókien przywspółczulnych nerwów czaszkowych. Kontrowersje wzbudza składowa naczyniowa wielu pierwotnych bólów głowy. W badaniach obrazowych pojawiające się zmiany są niespecyficzne i nie wpływają na szansę osiągnięcia sukcesu terapeutycznego. Pomimo tego główną przesłanką do stosowania środków farmakologicznych typu tryptanów, jest odpowiedź na niedostrzegalne zaburzenia ukrwienia.

Ból głowy może być objawem klinicznym depresji maskowanej (czyli takiego rodzaju depresji, w której endogenny zespół depresyjny maskowany jest przez inne objawy).

Lumbago to postrzał to ból okolicy lędźwiowej. Jest jedną z najczęściej zgłaszanych dolegliwości. Lumbago jest jedną z głównych przyczyn konsultacji lekarskich, oraz absencji chorobowej w państwach uprzemysłowionych. Pomimo ogromnej skali problemu przyczyny tego rodzaju bólu nie są dostatecznie poznane, a diagnostyka polega przede wszystkim na wykluczeniu poważnych przyczyn, wymagających pilnego postępowania. U 90% wszystkich pacjentów z bólem okolicy lędźwiowej dolegliwości ustępują samoistnie w ciągu 6 tygodni.

Zdecydowanie najczęściej przyczyną bólu są schorzenia stosunkowo „łagodne”, jak nadwerężenie kręgosłupa. Około 1% bólu spowodowany jest poważnymi chorobami, jak nowotwór i infekcja.

Do przyczyn lumbago zalicza się:

ból mechaniczny;
nadwerężenie kręgosłupa;
choroba zwyrodnieniowa krążka międzykręgowego i stawów międzykręgowych;
wypuklina krążka międzykręgowego;
złamanie osteoporotyczne w przebiegu osteoporozy;
stenoza kanału kręgowego;
kręgozmyk;
ból niemechaniczny;
nowotwór;
reumatoidalne zapalenie stawów;
infekcja;
przyczyny pozakręgosłupowe/trzewne:
narządy miednicy – zapalenie prostaty, zapalenie przydatków, endometrioza;
układ moczowy – kamica nerkowa, odmiedniczkowe zapalenie nerek;
tętniak aorty;
układ pokarmowy – zapalenie trzustki, zapalenie pęcherzyka żółciowego, wrzód żołądka;
półpasiec

Ból brzucha to niespecyficzny, subiektywny objaw charakteryzujący się występowaniem bólu zlokalizowanego w obrębie jamy brzusznej. Brzuch jest jedną z najczęstszych lokalizacji bólu, także u dzieci. Może być spowodowany zarówno chorobami narządów jamy brzusznej, jak i narządów zlokalizowanych poza nią. Może mieć charakter przewlekły lub ostry; niekiedy wymaga szybkiego postępowania diagnostyczno-terapeutycznego, w tym interwencji chirurgicznej – stan taki określa się mianem ostrego brzucha.

Ból brzucha może mieć charakter somatyczny, trzewny lub odniesiony.

Ból somatyczny jest spowodowany podrażnieniem otrzewnej ściennej i ściany jamy brzusznej przez bodźce związane z pociąganiem, cięciem, uciskiem i zmianą temperatury. Zazwyczaj ma nagły początek, jest dobrze ograniczony, ostry, ma tendencje do przedłużania się. Kaszel, głębokie oddychanie, zmiana pozycji ciała nasilają go. Mogą mu towarzyszyć objawy zapalenia otrzewnej (objawy otrzewnowe). Jest najsilniej odczuwany w miejscu zmienionym chorobowo.

Ból trzewny jest spowodowany podrażnieniem receptorów zlokalizowanych w otrzewnej trzewnej i narządach jamy brzusznej w wyniku rozciągania, skurczu, nacisku, pociągania czy wzrostu temperatury. Ból ma charakter tępy, kolkowy, rozlany. Często towarzyszą mu nudności, wymioty, pocenie się. Nasila się w spoczynku.

Ból odniesiony jest spowodowany unerwieniem poszczególnych części ciała zebranych w dermatomy przez ten sam segment rdzenia kręgowego. Ból jest odczuwany w miejscu niekiedy odległym od chorego narządu, np. przy chorobach dróg żółciowych bodziec bólowy jest przewodzony do rdzenia na poziomie Th5-Th9 i może być odczuwany w dermatomach obejmujących plecy i prawą łopatkę.

Ból brzucha może być manifestacją m.in.: chorób przewodu pokarmowego – zapalenie wyrostka robaczkowego, perforacja wrzodu trawiennego i jelit, choroba wrzodowa, choroba refluksowa przełyku, zapalenie błony śluzowej żołądka, niedrożność, zespół jelita drażliwego, przewlekły czynnościowy ból brzucha, dyspepsja czynnościowa, nadwrażliwość pokarmowa, choroba Leśniowskiego-Crohna, colitis ulcerosa, celiakia, zespół rozrostu bakteryjnego, zator tętnicy krezkowej, zakrzepica żył trzewnych, zapalenie uchyłków i ich perforacja, zapalenie uchyłku Meckela, zapalenie jelit o różnej etiologii, infekcje jelitowe (choroba Whipple’a; schistosomatoza, włośnica, glistnica, tasiemczyca, lamblioza, promienica, gruźlica);

chorób trzustki – ostre i przewlekłe zapalenie; chorób pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych – zapalenie, kamica pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, kolka żółciowa, zapalenie dróg żółciowych;

chorób wątroby – zakrzepica żył wątrobowych, przekrwienie wątrobowy spowodowane niewydolnością serca, zapalenie wątroby; chorób śledziony – pęknięcie śledziony; chorób układu moczowo-płciowego – kamica moczowa, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zapalenie pęcherza moczowego, ciąża ektopowa, zapalenie przydatków i ich skręt, torbiel jajnika;

chorób metabolicznych – cukrzyca, kwasica ketonowa, mocznica, porfiria; chorób klatki piersiowej – zawał mięśnia sercowego, zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia, zapalenie płuc i opłucnej, zator tętnicy płucnej; chorób endokrynologicznych – niedoczynność przytarczyc, rak rdzeniasty tarczycy, nadczynność tarczycy, niewydolność kory nadnerczy, przełom nadnerczowy, przełom hiperkalcemiczny;

chorób układu nerwowego – stwardnienie rozsiane, półpasiec, nerwoból; innych – obrzęk naczynioruchowy, zatrucia, rozwarstwienie aorty, zapalenie naczyń związane z IgA, nowotwory narządów jamy brzusznej, choroby kręgosłupa i stawów biodrowo-krzyżowych.

Ból w klatce piersiowej to subiektywnie przykre i negatywne wrażenie zmysłowe i emocjonalne, powstające pod wpływem bodźców uszkadzających tkankę (tzw. nocyceptywnych) lub zagrażających ich uszkodzeniem zlokalizowane w obszarze klatki piersiowej. Źródłem bólu mogą być wszystkie struktury klatki piersiowej, z wyjątkiem miąższu płucnego.

Najczęstsze lokalizacje źródła bólu

Ból w klatce piersiowej

serce – dławica piersiowa, zawał serca, zapalenie osierdzia
aorta – rozwarstwienie aorty
opłucna – zapalenie płuc, zawał płuca, odma opłucnowa
tchawica, oskrzela
ściana klatki piersiowej – nerwobóle, ból kostno-mięśniowy, choroby gruczołów sutkowych, choroby skóry
narządy jamy brzusznej – refluks żołądkowo-przełykowy, choroba wrzodowa, kamica żółciowa, zapalenie trzustki

Charakter bólu
Ból odczuwany jako uczucie ściskania, gniecenia, dławienia lub pieczenia w klatce piersiowej. Występuje zwłaszcza w czasie wysiłku fizycznego lub silnego stresu psychicznego. Ból ten nie zależy od oddychania, czy pozycji ciała

Choroby serca i naczyń krwionośnych związanych z bólem w klatce piersiowej

choroba niedokrwienna serca,
zawał mięśnia sercowego,
zapalenie osierdzia,
zator tętnicy płucnej,
tętniak aorty,
kardiomiopatia,
nadciśnienie płucne,
zespół Barlowa,
zaburzenia rytmu serca.

Choroby niezwiązane z układem sercowo-naczyniowym

zespół lękowy,
zaburzenia depresyjne, stwierdzono, że zaburzenia depresyjne są związane z nawracającym bólem w klatce piersiowej niezależnie od niedokrwienia mięśnia sercowego[1].
zaburzenia nerwicowe,
przepuklina rozworu przełykowego przepony,
skurcz przełyku lub zapalenie przełyku,
nieżyt żołądkowo-jelitowy,
choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy,
ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego,
ostre zapalenie trzustki,
rak trzustki,
suche zapalenie opłucnej,
odma opłucnowa,
uraz lub stany zapalne ściany klatki piersiowej (np. zespół Tietzego),
półpasiec zlokalizowany w obrębie nerwów międzyżebrowych.