Biegunka, potocznie rozwolnienie to objaw kliniczny polegający na zwiększonej częstotliwości wypróżnień lub zwiększonej ilości stolca, wraz ze zmianą konsystencji na płynną lub półpłynną. Biegunce może towarzyszyć stan ogólnego osłabienia, gorączka, kurczowe bóle brzucha. Objaw ten trwający do 14 dni określany jest jako biegunka ostra, natomiast utrzymanie się objawów chorobowych ponad 4 tygodnie kwalifikuje do rozpoznania biegunki przewlekłej.
W większości przypadków biegunka jest łagodnym, krótkotrwałym i samoograniczającym się stanem, który nie wymaga żadnego leczenia. Czasem bywa jednak groźna dla zdrowia. Największym zagrożeniem jest utrata wody oraz zaburzenia gospodarki elektrolitowej. W szczególności u dzieci biegunki szybko doprowadzają do zagrażającego życiu odwodnienia.
Biegunkę należy odróżniać od:
pseudobiegunki – częste oddawanie małych ilości stolca, powiązane z uczuciem potrzeby wypróżnienia
nietrzymania stolca – związanym z brakiem kontroli nad funkcją zwieracza odbytu
biegunki z przepełnienia – przeciekania stolca o płynnej konsystencji przez zalegające masy kałowe
Łącznie powyższe problemy występują z podobną częstotliwością co biegunka przewlekła i powinny być zawsze brane pod uwagę przy stawianiu ostatecznego rozpoznania.
Patogeneza
Biegunka ostra
Najczęstsza przyczyna biegunki ostrej to zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego na tle zakażeń:
wirusowych (rotawirusy, norowirusy, adenowirusy typ 40 i 41, astrowirusy)
bakteryjnych (szczepy Escherichia coli, rodzaje Campylobacter, Shigella, Salmonella, Aeromonas, Plesiomonas, Vibrio)
jako bezpośredni skutek infekcji bakteryjnej (m.in. biegunka podróżnych)
związanych z działaniem wytwarzanych przez niektóre gatunki toksyn (Vibrio cholerae, Escherichia coli).
Biegunka jest również częstym działaniem niepożądanym występującym przy stosowaniu wielu różnorodnych grup leków, między innymi:
antybiotyków o szerokim spektrum
leków przeciwarytmicznych lub hipotensyjnych
cytostatyków
H2-blokerów i zobojętniających kwas solny
środków przeczyszczających (w nadmiarze)
hormonów tarczycy.
Do rzadszych przyczyn należy spożycie toksyn (zatrucie grzybami, alkoholem, środkami owadobójczymi, arszenikiem) oraz nadwrażliwość pokarmowa, niedokrwienne zapalenie okrężnicy, ostre zapalenie uchyłków.
Biegunka przewlekła
W zależności od mechanizmu biegunki te dzieli się na:
osmotyczne
Efekt uszkodzenia jelit, błędów dietetycznych lub specyficznych defektów trawienia powodujących złe wchłanianie. Duży ładunek osmotyczny, efekt ustaje z zaprzestaniem żywienia. Przyczyny: celiakia, nietolerancja laktozy, substancje słodzące (sorbitol, mannitol czy ksylitol), niektóre leki (przeczyszczające, zobojętniające kwas solny).
sekrecyjne
Wzrost wydzielania w jelicie cienkim lub spadek absorpcji. Wodniste stolce o dużej objętości, nie zmieniają konsystencji po zaprzestaniu jedzenia. Przyczyny: leki (analogiczne jak w biegunce ostrej + przeczyszczające z grupy pobudzających); gruczolaki wydzielające hormony, np. VIPoma, rakowiak, gastrinoma; zespół rozrostu bakteryjnego.
wysiękowe
Stan zapalny powoduje wtórnie wzrost sekrecji i ucieczkę wody. Ślady śluzu, krwi, ropy; względnie duża zawartość elektrolitów, trwa po zaprzestaniu jedzenia. Przyczyny: przewlekłe zapalne choroby jelit (głównie wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Crohna), rak okrężnicy, uszkodzenie jelit w wyniku działania: cytostatyków, niedokrwienia, napromieniowania, pierwotniaki jelitowe.
tłuszczowe
Rezultat nieprawidłowego trawienia tłuszczów. Stolce są tłuste, połyskliwe, trudne do spłukania wodą; specyficzny, gnilny zapach. Przyczyny: zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki, zespół rozrostu bakteryjnego, celiakia, choroba Whipple’a, abetalipoproteinemia.
motoryczne
Wyróżniane tylko przez niektórych autorów. Objętość stolców normalna, przyspieszona motoryka (pasaż jelitowy). Przyczyny: zespół jelita drażliwego, nadczynność tarczycy, leki prokinetyczne.